72 BATMAN

tarafından **ßurcu** Çarş. 8 Nis. 2009 - 21:05

Batman yöresi Türkiye'nin başlıca petrol üretim alanıdır. Yüzölçümü 4.694 km2 olan Bat¬man ili kuzeyde Muş, kuzeydoğuda Bitlis, doğuda Siirt, güneyde Mardin, batıda da Diyar¬bakır illeriyle çevrilidir. Eskiden Siirt'in bir ilçesi olan Batman, 1990'da çıkarılan bir yasa uyarınca Beşiri, Gercüş, Hasankeyf (aynı ya¬sayla ilçe oldu), Kozluk ve Sason ilçeleriyle bir araya getirilerek merkezi Batman kenti olmak üzere il yapıldı. Batman Türkiye'nin 72. ilidir.

Doğal Yapı
Genellikle kuzeyden güneye doğru gidildikçe alçalan il topraklarının büyük bölümü akarsu vadileriyle parçalanmış dalgalı düzlüklerden oluşur. Bu düzlükleri kuzeyde Güneydoğu Toroslar, güneyde de Mardin-Midyat Eşiği sınırlar. İlin kuzey kesimini Aydınlık Dağları da denen Sason Dağları engebelendirir. Güney kesimdeki başlıca yükseltiler Raman Da¬ğı (1.057 m) ve Karakaş Dağı'dır (1.408 m), ilin en yüksek noktası Aydınlık Dağları'nda 2.973 m'ye erişen Kuşaklı Dağı'dır (Malato Tepesi). İl topraklarından kaynaklanan sular Dicle Irmağı aracılığıyla Basra Körfezi'ne ulaşır. İlin güney kesiminden batı-doğu doğrultusunda geçen Dicle Irmağı'na katılan başlıca akarsular Batman Çayı ile Yanarsu Çayı'dır. Yanarsu Çayı doğuda, Zori ve Batman çayları da batıda doğal sınır oluşturur. Batman Çayı üzerinde inşa edilen Batman Barajı ve Hidroelektrik Santralı 1998'de tamamlandı. Barajın ardında oluşan yapay gölün kapladığı alan 49 km2'dir. Akarsu vadi tabanlarının genişlediği kesimlerde yer alan düzlükler bitkisel üretim açısından önem taşır. Aydınlık Dağları'nın yüksek kesimleri ile öbür dağlardaki yaylalar ilin başlıca hayvancılık alanlarıdır.
İlde sanayi büyük ölçüde petrol üretimine bağlıdır. Raman Dağı'nda jeolojik inceleme çalışmaları Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü'nün (MTA) kurulduğu 1935'ten iki yıl sonra başladı. Bu çalışmalar sırasında açılan Raman-1 kuyusunda, Nisan 1940'ta 1048 m'ye inildiğinde petrole rastlandı. Sonraki sondajların da olumlu sonuç vermesi üzerine yöre Türkiye'nin ilk sürekli petrol üretim alanı olarak işletmeye açıldı. Çıkarılan ham petrolü arıtmak üzere 1941'de Maymuniye Boğazın¬da küçük deneme rafinerisi kuruldu. Günde 3 ton ham petrol işleme kapasitesi olan Raman Tecrübe Tasfiyehanesi adlı bu rafineri verimsiz olunca söküldü ve Batman'da daha büyük bir deneme rafinerisi kuruldu. Günlük işleme kapasitesi 200 ton olmasına karşın bu da yetersiz kaldı. Bunun üzerine yapımına girişilen Batman Rafinerisi 1955'te deneme üretimine, 1956'da da tam kapasiteyle üretime geçti. Bölgedeki petrol üretim alanlarının genişlemesinden sonra, üretilen ham petrol miktan, kapasitesi bir miktar daha artırılan Batman Rafinerisi'nin işleme kapasitesini aştı. Fazla petrolün İskenderun Körfezi'ne taşınarak başka rafinerilerde işlenmesini sağlamak amacıyla yapılan 494 km uzunluğundaki Batman-Dörtyol Ham Petrol Boru Hattı 1967'de işletmeye açıldı. Bu hattın ham petrol taşıma kapasitesi yılda 3,5 milyon tondu. Daha sonra rafineri ve boru hattının kapasiteleri artırıldı. Kozluk ilçesindeki Şelmo (bugün Ulaşlı) üre¬tim alanı da 42 km'lik bir boru hattıyla Batman'a bağlandı. Batman Rafinerisi'nde petrol arıtma tesislerinin yanı sıra elektrik santralı, oksijen, teneke ve varil fabrikaları da vardır. Özellikle Batman kentinin büyümesinde önemli rol oynayan petrol sanayisi dışındaki başlıca sanayi kuruluşları çırçır, çivi, süt ürünleri, tuğla, yem fabrikalarıyla likit petrol gazı dolum tesisleridir.

Tarih
Batman yöresinin de içinde yer aldığı bölge İÖ 3. binyılda Hunilerin yurduydu. IÖ 13. yüzyılda Urartuların yaşadığı bu topraklar da¬ha sonra Asurlara bağlandı. Asurlar ile Urartular arasındaki tampon konumundan dolayı çeşitli karışıklıklara sahne olan yöre, İÖ 7. yüzyıla ait Asur kaynaklarında Şupria adıyla geçer. Kimmerlerden sonra Medlerin eline geçen yöre İÖ 6. yüzyılda Perslere bağlandı. Selevkos egemenliğinin ardından Partların yönetimine girdi ve bir süre Romalılar ile Partlar arasında el değiştirdikten sonra İÖ 1. yüzyılda Roma'ya bağlandı. Bizans dönemin¬de zaman zaman Sasanilerin yönetimine de giren yöreye yönelik Arap saldırıları 7. yüzyılda başladı. Arap egemenliği döneminde bir süre Ermenilerin yönetiminde kalan yöre 10. yüzyılda yeniden Bizans denetimine girdi. Halkının önemli bölümünü Arap, Süryani, Kürt ve Ermenilerin oluşturduğu yöreye 12. yüzyıl başlarında Artuklular yerleşmeye baş¬ladı. Hısn Keyfa (bugün Hasankeyf) Artukluların bir kolunun merkeziydi. Artuklu yönetiminden kalma birçok tarihsel yapının yer al¬dığı Hasankeyf, günümüzde koruma altına alınmış bir yerleşmedir. 13.yüzyılda Moğolların saldırıları sonucunda yıkıma uğrayan yöre daha sonra sırasıyla Eyyubi, Karakoyunlu ve Safevi egemenliğine girdi. 16. yüzyılın ilk yarısında da Osmanlı topraklarına katıldı. 19. yüzyıl sonlarında yöre toprakları Diyarbekir Merkez sancağı ile Mardin, Muş ve Siirt sancaklarının sınırlan içindeydi. Sason'da yaşayan Ermenilerin 1894'te başlattığı ayaklanma 20. yüzyıl başlarına değin yöreyi etkiledi. Cumhuriyet döneminde bir süre Beşiri'ye bağlı bir bucak olarak yönetilen Batman 1957'de ilçe, 1990'da il yapıldı.