68 AKSARAY

[ßurcu]

Türkiye'nin yeni illerinden olan Aksaray eski bir yerleşim alanıdır. İldeki ilginç yüzey şekilleri ve tarihsel yapı kalıntıları turizm açısından önem taşır. Yüzölçümü 7.997 km2 olan Aksaray ili kuzeyde Kırşehir, doğuda Nevşehir, güneydoğuda Niğde, güney ve batıda Konya, kuzeybatıda da Ankara illeriyle çevrilidir. Eskiden Niğde ilinin bir ilçesi olan Aksaray, 1989'da çıkarılan bir yasa uyarınca Ağaçören (aynı yasayla ilçe olmuştur), Güzelyurt (aynı yasayla ilçe olmuştur), Sarıyahşi (aynı yasayla ilçe olmuştur) ve Ortaköy ilçeleriyle bir araya getirilerek merkezi Aksaray kenti olmak üzere il yapılmıştır. 1990'da Eskil ve Gülağaç ilçeleri kurulunca, Aksaray iline bağlı ilçe sayısı Merkez ilçeyle birlikte yediye ulaşmıştır. Aksaray Türkiye'nin 68. ilidir.

DOĞAL YAPI
İl topraklarının büyük bölümü orta yükseklikteki dalgalı düzlüklerden oluşur, ilin kuzey kesiminde kuzeybatı-güneydoğu doğrultulu Kızılırmak masifi uzanır. Bu eski masif batıda aynı doğrultuda uzanan bir fay hattıyla sınırlanır. İlin kuzeydoğu kesimini, doruğu 2.137 m'ye erişen Ekecek (Ekicek) Dağı engebelendirir. İlin güneydoğu kesimindeki yanardağ kökenli alanın yüksekliği yer yer 3.000 m'yi aşar. Sönmüş birer yanardağ konisi görünümündeki Büyük Hasan Dağı (3.268 m) ile Küçük Hasan Dağı (3.069 m) Niğde il sınırında yer alır.
İlin güney kesimindeki fazla yüksek olmayan dalgalı düzlükler Obruk Platosu adıyla anılır. Bu plato ile Tuz Gölü'nün güney kıyılan arasında Aksaray Ovası uzanır. İl topraklarından kaynaklanan suların bir bölümü Kızılırmak aracılığıyla Karadeniz'e ulaşırken, bir bölümü de kapalı havza oluşturan Tuz Gölü'ne doğru akar. Ekecek Dağının kuzey ve doğu yamaçlarından doğan suları toplayan Höşür ve Köşkerliöz dereleri il sınırları dışında Kızılırmak'a katılır. Tuz Gölü'ne dökülen Peçeneközü Deresi ilin kuzey kesiminden kaynaklanır. Niğde ilindeki Melendiz Dağı'ndan kaynaklanan sulan toplayan Melendiz Suyu, Tuz Gölü'nü besleyen akarsulardan biridir. Bu akarsu bazı kaynaklarda Beyazsu ve Ulunmak adlarıyla geçer. Melendiz Suyu'nun Güzelyurt ilçesindeki volkanik arazi içinde akarken açtığı, yamaçları duvarı andıran Ihlara Vadisi, doğal yapısı ve tarihsel zenginlikleriyle turizm açısından büyük bir önem taşır. Aksaray ilinde birçok küçük obruk gölü vardır. Tuz Gölünün güney ve güneydoğu bölümü ile Hirfanlı Baraj Gölü'nün bir bölümü ve Mamasın (Mamasun) Baraj Gölü il sınırlan içindedir.

TARİH
Aşıklıhöyük ve Acemhöyük'te yapılan kazılarda ele geçen buluntular, yöredeki ilk yerleşmelerin Neolitik Çağ'ın (İÖ 8000-5500) başlarında kurulduğunu gösterir. İÖ 2. binyıl başlarında Acemhöyük yerleşmesi bir Asur ticaret kolonisiydi. İÖ 17. yüzyılda Hititlere bağlı olan yöre, İÖ 12. yüzyılda Tabal Krallığı'nın egemenliğine girdi.
Daha sonra Asur, Med ve Pers yönetiminde kaldı, İÖ 4. yüzyıl sonlarında Kapadokya Krallığı'na bağlandı. İS 17'de Roma egemenliğine girdi. Bizans döneminde Sasanilerin saldırısına uğradı. Bir süre Araplarla Bizanslılar arasında el değiştirdi, 1076'da Anadolu Selçuklularının yönetimine girdi. 13. yüzyıl ortalarında Moğollar tarafından yağmalanan Aksaray yöresi 1300'de oluşan şiddetli kuraklık ve çekirge istilasının yol açtığı kıtlıktan büyük zarar gördü. Daha sonra Karamanlıların eline geçen yöre 1398'de Osmanlılara bağlandıysa da, Ankara Savaşı'nı (1402) kazanan Timur tarafından gene Karamanlılara verildi. İstanbul'un fethinden sonra, 1466'da Osmanlı topraklarına katıldı. 16. ve 17. yüzyıllarda çıkan Celali Ayaklanmalarından zarar gördü. Halkının bir bölümü Rumlar ile Ermenilerden oluşan yöre, 1466'dan başlayarak Karaman Eyaleti'ne bağlı bir sancak olarak yönetildi; 1867de Karaman Eyaleti'nin yerine kurulan Konya vilayetinin Niğde sancağına bağlı bir kaza oldu. TBMM'nin kurulmasından sonra bağımsız bir sancak haline getirilen Aksaray, 1924'te bütün sancaklarla birlikte il yapıldı. 1933'te ilçe olarak Niğde iline bağlandı, 1989'da da yasal bir düzenlemeyle yeniden il yapıldı.